Người Việt chinh phục đại dương
TT - Từ xa xưa, người Việt đã giỏi thủy chiến với nhiều
chiến thắng hiển hách. Đến triều Nguyễn, hải quân được nâng tầm chiến
lược. Nhiều hải đội Hoàng Sa, Bắc Hải được thành lập, các dự án đóng tàu
hơi nước, tàu bọc đồng, đặc biệt đưa người ra nước ngoài học hỏi kỹ
thuật hàng hải và kỹ nghệ đóng tàu.
Đó là hành trình dài đầy ý chí tiến ra đại dương của
người Việt và minh chứng xác thực chủ quyền biển của quốc gia đã được
thực thi từ lâu đời...
Kỳ 1: Khát vọng tàu hơi nước
“Tàu này mua bên Tây cũng được, nhưng muốn khiến cho
công tượng nước ta tập quen máy móc cho khéo, vậy nên chẳng kể lao phí
gì”. Từ năm 1839, lời phán của vua Minh Mạng đã lưu truyền chính sử, khi
ông thân chinh đến dự lễ hạ thủy tàu hơi nước đầu tiên do chính người
Việt đóng.
 |
| Loại thuyền đi biển quan trọng nhất của nhà Nguyễn trong thế kỷ 19 được khắc trên cửu đỉnh ở Huế - Ảnh: THÁI LỘC |
Ai đóng tàu hơi nước đầu tiên?
Từ nội thành Huế, tôi tìm về quê hương Hoàng Văn Lịch
đã lưu danh trong công trình đóng tàu hơi nước đầu tiên ở làng Hiền
Lương, huyện Phong Điền. Đây là làng Việt cổ có tên là Hoa Lang, huyện
Quảng Điền, phủ Triệu Phong, xứ Thuận Hóa. Triều Minh Mạng đổi Thuận Hóa
làm phủ Thừa Thiên và đặt lại tên làng Hoa Lang thành Hiền Lương. Trải
bao biến động thời cuộc, làng luôn nổi tiếng với nghề rèn. Đặc biệt
không chỉ rèn nông cụ, danh tiếng Hiền Lương còn gắn liền việc chế tạo
vũ khí. Người làng đỗ đạt cao, làm quan triều đình. Khi vua Minh Mạng
thực hiện cách mạng hàng hải, khởi đóng những chiếc tàu hơi nước của
nước Việt thì chính Hoàng Văn Lịch, người Hiền Lương, được giao làm giám
đốc công trình đặc biệt này.
Bao vương triều hưng thịnh rồi suy vong, nhưng Hoàng
Văn Lịch vẫn mãi lưu danh trong ký ức nhiều đời người Hiền Lương. Nhà
nghiên cứu Huế Dương Phước Thu là người làng này hồi tưởng: “Dân làng
tôi truyền đời kính trọng cụ Hoàng Văn Lịch. Đến giờ vẫn còn phần mộ,
nhà thờ ghi công đức cụ cho hậu thế không quên...”.
Theo nghiên cứu của ông Thu, Hoàng Văn Lịch sinh năm
giáp ngọ 1771 ở làng Hiền Lương, hưởng thọ 77 tuổi. Công đức ông rõ nhất
có lẽ chính là nội dung bản sắc phong của vua Thiệu Trị được khắc trên
bia mộ: “Năm Thiệu Trị thứ sáu. Cáo thọ Minh Nghĩa đô úy Võ khố đốc công
sở chánh giám đốc thủy tráng dực Lương Sơn Hầu Hoàng Văn Lịch... Nay
ban tờ chiếu này trước là để cho tận lực của người được phấn chấn mà tỏ
lòng cường lĩnh, trung kiên, sau là để thưởng cho người nhiều công lao
đốc thúc, đảm đang phòng ngự, bảo vệ vương triều...”. Đặc biệt, mặt sau
bia mộ còn được con cháu đời sau ông ghi cụ thể: “Hiển cao tổ khảo Hoàng
Văn Lịch... trí tuệ thông minh, kỹ nghệ tinh xảo, học thông chữ tốt, võ
vẫn kiêm văn. Triều Gia Long bổ vào Thạch Cơ Tượng. Triều Minh Mạng
thăng thọ chánh giám đốc ở sở Võ khố kiêm quảng bá công cuộc... đốc suất
chế tạo ra mấy chiếc hỏa thuyền...”.
Đầu đông 2011, nắng hanh hao đường làng Hiền Lương. Tôi
lần lại dấu vết người xưa. Phó giáo sư Hoàng Dũng, hậu duệ họ Hoàng
làng Hiền Lương, kể rằng ông đã được nghe các bậc cao niên truyền kể cụ
Hoàng Văn Lịch là người đặc biệt, mang lại tiếng thơm cho làng. Học hành
đỗ đạt làm quan thì nhiều làng đều có, nhưng từ người làng rèn trở
thành “công trình sư trưởng” đóng tàu hơi nước đầu tiên ở Việt Nam như
cụ Hoàng Văn Lịch làng Hiền Lương này là rất hiếm để đời sau tôn vinh.
Hỏa thuyền Đại Nam
Những ngày ở Huế, tôi cố gắng tìm dấu vết còn lại của
những chiếc tàu hơi nước đầu tiên. Quốc triều sử toát yếu của Cao Xuân
Dục kể rằng triều Minh Mạng năm thứ 19 (1838) đã cho Võ khố đóng tàu hơi
nước theo nghiên cứu kiểu cách tàu máy mua của Tây Dương.
Năm sau, công trình đặc biệt này hoàn thành. “Tháng 4,
ngài (vua Minh Mạng) ngự chơi Bến Ngự, xem thí nghiệm tàu chạy máy hơi.
Khi trước khiến sở Võ khố chế tạo tàu ấy, đem xe chở ra sông, giữa đàng
vỡ nồi nước, máy không chạy, người đốc công bị xiềng, quan bộ công là
Nguyễn Trung Mậu, Ngô Kim Lân vì cớ tâu không thiệt đều bị bỏ ngục. Bấy
giờ chế tạo lại, các máy vận động lanh, thả xuống nước chạy mau. Ngài
ban thưởng giám đốc là Hoàng Văn Lịch, Võ Huy Trinh mỗi người một cái
nhẫn pha lê độ vàng, một đồng tiền vàng Phi Long hạng lớn, đốc công và
binh tượng được thưởng chung 1.000 quan tiền. Ngài truyền rằng: Tàu này
mua bên Tây cũng được, nhưng muốn khiến cho công tượng nước ta tập quen
máy móc cho khéo, vậy nên chẳng kể lao phí gì”...
Tác giả Huỳnh Hữu Hiến viết cuốn Hiền Lương chí lược,
kể thêm sau cuộc thử nghiệm thất bại, giám đốc Hoàng Văn Lịch cùng cộng
sự tại Võ khố nghiên cứu, sửa chữa được hỏng hóc và chạy thử thành công ở
sông An Cựu. Sự kiện này đánh dấu mốc lịch sử trong nỗ lực của ngành
đóng tàu nước Việt. Sử nhà Nguyễn ghi chép rõ ý chí nắm bắt kỹ thuật
đóng tàu máy của nước Việt từ cách đây gần hai thế kỷ: “... Kiểu thuyền
ấy nhờ hơi mà chuyển động, không cần gió nước thuận hay nghịch, không
bắt sức người chèo chống mà thuyền tự phóng nhanh, máy móc thực là tinh
xảo. Phải thu mua bằng giá đắt để phỏng theo cách thức đóng thuyền lớn
khác để dùng mãi mãi”.
Sau đó, ít nhất hai tàu hơi nước khác được tiếp tục
đóng mới. Đặc biệt, Hoàng Văn Lịch còn chỉ huy thợ thuyền chế tạo thành
công bộ máy tàu lớn. Ngoài thợ kinh thành và làng Hiền Lương, 90 thợ
rèn, đúc ở Hà Tĩnh, Bắc Ninh cũng được trưng dụng. Kỹ thuật đóng tàu
được nghiên cứu, cải tiến, kể cả cỡ tàu, mớm nước lẫn động cơ. Để nâng
vận tốc và độ linh hoạt, những bộ phận quan trọng như thùng hơi nước,
bánh xe quay đều được tăng kích cỡ trong khi ván thuyền sử dụng nhiều
loại gỗ nhẹ hơn. Từ đây, ngành đóng tàu hơi nước triều Minh Mạng tiến
dần đến quy thức công nghiệp. “Lần này, đóng thuyền cơ khí, vật kiện máy
móc làm ra kích thước to nhỏ đã có đồ thức làm bằng cứ, không ví như
một lần đầu làm thử... Hạn trong tháng 12 nay hiện đã hoàn chỉnh, quả có
linh hoạt, tinh xảo nên công hiệu rõ ràng”.
Theo Khâm định Đại Nam hội điển sự lệ, ít nhất triều
Minh Mạng đã đóng thành công mấy chiếc tàu hơi nước. Chiếc Yên Phi lớn
nhất, dài 8 trượng 5 thước 2 tấc, rộng 2 trượng 6 tấc và sâu 8 thước 6
tấc 1 phân (1 trượng = 10 thước mộc, một thước mộc = 0,425m). Hai chiếc
khác là Vân Phi và Vụ Phi. Đặc biệt, tàu hơi nước người Việt đóng đã có
cải tiến so với tàu mua. “Chiếc thuyền cơ khí mua của Tây Dương cũ,
trước đã có chỉ giao Vệ long thuyền nhận giữ để chạy thử. Hiện nay
thuyền cơ khí đã có những chiếc mới đóng, còn chiếc cũ ấy ngắn nhỏ, xét
ra không dùng vào việc gì”.
Thời vua Thiệu Trị tiếp tục cho đóng mới tàu hơi nước
tên Hương Nhi và cải tiến các tàu đã đóng. Ngoài đóng mới, triều đình
cũng mua thêm tàu hơi nước và tiếp tục học hỏi kỹ thuật đóng tàu hiện
đại bấy giờ.
QUỐC VIỆT
___________
Trong lúc nhà Nguyễn nỗ lực học hỏi kỹ thuật đóng
tàu hơi nước, các hải đội Hoàng Sa vẫn tiến ra đại dương để khẳng định
và bảo vệ chủ quyền Tổ quốc. Họ đã đi bằng thuyền gì?
Kỳ tới: Hải thuyền Hoàng Sa
(Theo TTO)
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét